De achtergrond
Maatschappelijke context
De overbelasting van de mantelzorgers brengt het risico met zich mee van een onbalans tussen zorg voor een naaste en aandacht en tijd voor de mantelzorg zelf. Gevaar daarvan is dat de mantelzorger op termijn uitvalt en de naaste alleen achterblijft of afhankelijk wordt van een onbekende derde.
“De omvang van de problematiek wordt groter door de toenemende vergrijzing van de bevolking en regionale bevolkingskrimp, waardoor zowel het arbeidspotentieel als mantelzorgpotentieel verder afneemt.”
Er zal daardoor een grotere groep ouderen ontstaan die zelfredzaam moet worden of externe hulp moet inkopen.
Mantelzorgoplossingen (bron: tilburg.mantelzorgtest.nl)
De werkzaamheden van een mantelzorger zijn zeer uiteenlopend. Door zorgverzekeraar CZ uit Tilburg is de mantelzorgtest ontwikkeld. In die test zijn de volgende mantelzorg werkzaamheden vastgesteld:
- Boekhouder: U zorgt voor de administratie, van rekeningen betalen tot zorgkosten declareren.
- Regelaar: U zorgt voor de agenda, boodschappen, regelt zorg en allerlei andere dingen
- Maatje: U zorgt voor een praatje, wat gezelligheid en organiseert leuke dingen.
- Chauffeur: U zorgt voor het vervoer naar bijvoorbeeld dokter, familie of dagbesteding.
- Coach: U helpt en stimuleert uw naaste bij het omgaan met de situatie.
- Verzorger: U zorgt dat uw naaste verzorging krijgt en op tijd eet, drinkt en medicijnen inneemt.
- Kok: U zorgt voor de maaltijden en het koekje bij de koffie.
- Klusjesman: U zorgt voor de klusjes, van lampen vervangen tot het gras maaien.
- Huishoudhulp: U zorgt dat alles netjes blijft: van een schoon toilet tot een fris bed.
Wetenschappelijke context
“Ouderen wonen tot op steeds hogere leeftijd zelfstandig; in 2017 woonde 92% van alle 75-plussers zelfstandig. “
Hoewel veel 75-plussers prima in staat zijn om zelfstandig thuis te wonen, kampt het merendeel wel met twee of meer chronische aandoeningen. Aangezien de oudere leeftijdscategorieën in omvang toenemen, krijgen steeds meer ouderen in de toekomst met dergelijke aandoeningen te maken (De Groot et al. 2019; Van Campen et al. 2017).
“Boven de 75 kampen mensen vaker met verschillende en chronische kwalen en een afnemende mobiliteit, waardoor de zelfredzaamheid kan verminderen.”
Deze ‘oudste’ ouderen zijn vaak minder vitaal en zelfredzaam. Vooral als zij moeilijker ter been zijn, kan dit thuis tot problemen leiden. Om hen toch op een goede manier thuis te laten wonen, moet aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan, zoals een geschikte woning, een geschikte functionele en fysieke woonomgeving, en een sociale woonomgeving die met dienst- en zorgverleners en mantelzorgers de benodigde ondersteuning kan bieden.
“Het aantal potentiële mantelzorgers per 75-plusser neemt in de toekomst sterk af.”
De voor het beleidsdoel van het langer zelfstandig wonen noodzakelijke cultuur van saamhorigheid en solidariteit is in werkelijkheid (nog) niet vanzelfsprekend. Daardoor kunnen met name de kwetsbare ouderen, met bijvoorbeeld een beperkt sociaal netwerk, in de knel komen bij het langer zelfstandig wonen.
Inzicht in de impact van vervelende maar impactvolle levensgebeurtenissen, zoals het effect van het wegvallen van een partner op het inkomen, verlaagt de kans op toekomstige schulden en armoede. Nadenken over de consequenties van minder mobiliteit voor het onderhouden van het sociale netwerk kan eenzaamheid helpen voorkomen wanneer men geen auto meer zou kunnen rijden. Over dit soort dingen nadenken vinden ouderen vaak vervelend, en is voor jongere ouderen nog ver van hun bed. De meeste mensen doen het dan ook niet terwijl dit wel wenselijk is (zie bijvoorbeeld Machielse 2011; Van Broese Groenou 2014).
“Eigen verantwoordelijkheid en regie faciliteren.”
De transitie van het zorgsysteem – van gecentraliseerde zorg en regelgeving naar individuele zorg en lokaal maatwerk – vergt het nodige van ouderen zelf. Niet langer verzorgt de overheid de oude dag; de burger is daarvoor in eerste instantie zelf verantwoordelijk en moet zelf de regie nemen over de eigen ondersteuning.
Bovenstaande teksten zijn een op een en ongewijzigd gekopieerd uit de studie Zelfstandig thuis op hoge leeftijd uit juli 2019. Deze studie is de hoofdpublicatie van een breder onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving naar het langer zelfstandig wonen van ouderen. De volledige studie vindt u hier.
